سم سیانور و سیانید چیست؟ – انواع سم

سم سیانور و سیانید ها از سم های کشنده و مهلک هستند که حتی مقادیر کم آن نیز باعث مرگ یک انسان می شوند. سیانور و سیانید یکی از انواع سم های سریع العمل هستند.

بنیان شیمیایی سیانید نقش اساسی در نسل کشی ها و قرص های خودکشی دارد و در مقیاس کم و مقادیر اندک در دانه های تعدادی از گیاهان و میوه ها نیز دیده می شود. سوال اصلی این است که چه عاملی باعث ایجاد قدرت کشندگی ترکیب شیمیایی سیانید می شود و چرا مرگ هایی که از این طریق ناشی می شوند عمومیت کم تری از سم های آرسنیک دار دارد؟ در این مقاله و گرافیک به این سوال پاسخ داده می شود.

سیانید به یون -CN گفته می شود که به عنوان سم در قالب یکی از مواد شیمیایی هیدروژن سیانید (HCN) ، سدیم سیانید (NaCN) و پتاسیم سیانید (KCN) که در گرافیک نشان داده شده ، دیده می شود. (هیدروژن سیانید مایعی بی رنگ و فرار است و سدیم و پتاسیم سیانید هر دو پودر های سفید رنگی هستند. سدیم و پتاسیم سیانید هر دو با اسید معده وارد واکنشی می شوند که باعث ایجاد هیدروژن سیانید می شود. تولید هیدروژن سیانید به این صورت می تواند اثرات سمی داشته باشد.

با اینکه سیانید قرن ها است که به عنوان سم استفاده می شود اولین بار در سال ۱۷۸۲ توسط یک شیمیدان سوئدی به نام کارل اسکیل شناسایی شد. با این که در منابع مختلف داستان های مختلفی راجع به مرگ اسکیل گفته شده است، برخی عقیده دارند که قرارگیری او در معرض سیانید ها علت اصلی مرگ زودهنگام او در ۴۳ سالگی بوده است.

با توجه به تعداد فراوان گونه های سمی که اسکیل با آنها سر و کار داشته است، مرگ زودهنگام او تعجب برانگیز نیست. نکته ی جالب توجه در مورد اسکیل این است که او اولین کسی است که بوی شبیه به بادام تلخ هیدروژن سیانید را گزارش کرده است. این در شرایطی است که طبق مطالعات دانشمندان تنها ۴۰% افراد بسته به ژنتیک خود قادر به تشخیص این بو هستند.

خب حالا سوال این است که اگر شخص توسط سم سیانید یا سیانور مسموم شود، چه اتفاقی برای او می افتد؟ این سم یکی از سریع ترین عملگرهای سمی است که تاکنون شناخته شده است و اگر مقدار قابل توجهی از آن جذب شود، می تواند به سرعت موجب مرگ شود.

هنگامی که سیانید جذب بدن می شود به هموگلوبین (مولکول موجود در گلبول های قرمز خون که نقش انتقال اکسیژن را دارد) می پیوندد. در این شرایط هموگلوبین سیانید را به نقاط مختلف بدن ترابری می کند و می تواند شرایط را برای اتصال سیانید به آنزیم های خاصی به نام سیتوکروم اکسیداز ها فراهم کند. این آنزیم ها وسیله ی حیاتی سلول ها برای استفاده از اکسیژن موجود در سلول هستند و هنگامی که سیانید به آن ها می پیوندد، توانایی الحاق اکسیژن به آن ها را از بین می برند.

نشانه های مسمومیت ناشی از سیانور و سیانید ها به سرعت قابل تشخیص هستند که این نشانه ها عبارتند از: سردرد، حالت تهوع، استفراغ، تنفس نامنظم و ضربان قلب غیر عادی. حتی دوز های کم این گونه ی شیمیایی می تواند به سرعت سبب از دست دادن هوشیاری، نقص تنفسی و در نهایت مرگ شود. مقدار دقیق دوزی از سیانید که می تواند موجب مرگ شود، تا حد زیادی به فرم گونه ی شیمیایی حاوی سیانید بستگی دارد، اما lethal dose (دوز مرگ آور) گزارش شده برای این ماده ۱ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن، گزارش شده است.

مسمومیت ناشی از سیانید همچنین می تواند از منابعی باشد که تصور نمی کنیم. مطالعات نشان می دهد که یک زن که ۲۰ هسته زردآلو خورده است، دچار مسمومیت سیانید شده است. هسته زردآلو و دانه های دیگر مثل سیب و هلو شامل ماده ای به نام آمیگدالین ( amygdalin ) می باشد که حاوی مقداری سیانید است. هنگامی که این ماده با اسید معده واکنش می دهد گاز هیدروژن سیانید متصاعد می کند که می تواند منجر به مسمومیت شود. خوشبختانه خوردن مقادیر اندک هسته های این میوه ها باعث ایجاد مسمومیت نمی شود.

احتمالا معروف ترين استفاده از سيانيد به عنوان سم، استفاده از اين ماده در اردوگاه هاي كار اجباري نازي ها در جنگ جهاني دوم بوده است. در اين اردوگاه ها نازي ها از يك ماده به زايكلون-بي (آفت كشي بر پايه ي سيانيد است) براي كشتار جمعي استفاده مي كردند. اين ماده بعد ها هم در جنگ مورد استفاده قرار گرفت. با اينكه تصور عام اين بود كه هيتلر با شليك گلوله اي بر سر خود، خودكشي كرده است، شواهدي وجود دارد كه نشان مي دهد او با استفاده از يك قرص كه محتوي پتاسيم سيانيد بوده خودكشي كرده است.

با اينكه مسموميت با سيانيد و سیانور غير متداول نيست قرار گيري در معرض اين ماده ي سمي معمولا تصادفي است. براي مثال هنگامي كه پلاستيك هایی مثل نايلون و پلي اورتان مي سوزند، سيانيد آزاد مي كند و همين مي تواند منجر به مسموميت شود. در سال ٢٠٠٩ در يك باشگاه شبانه ١٥٠ نفر بر اثر آتش سوزي كشته شدند. شواهد حاكي از آن است كه تعدادي از اين مرگ ها بر اثر استنشاق سيانيد و ساير گازهاي سمي متصاعد شده از سوختن پلاستيك ها بوده است.

از آنجا كه سيانيد چنين سم سريع العملي است، مهار آن در صورت جذب دوز مرگ آور، مشكل خواهد بود. تقريبا هيچ روش عمومي براي مهار مسموميت سيانيد وجود ندارد كه همه درباره ي آن اتفاق نظر داشته باشند و روش هاي مختلفي در كشورهاي مختلف مورد استفاده قرار ميگيرد. در بين اين روش ها استفاده از تركيبات نيترات عموميت بيشتري دارد. اين تركيبات باعث تبديل هموگلوبين به متموگلوبين مي شوند كه نسبت به سيتوكروم اكسيداز ميل تركيبي بيشتري با سيانيد ها دارند. در صورت اتصال به سيانيد خللي در ترابري اكسيژن ايجاد نمي كند. در اين روش معمولا از متيلن آبي استفاده مي شود.

تیوسولفات ها از جمله مواد دیگری هستند که می توانند در کنار ترکیبات نیترات، در درمان و مهار مسمومیت سیانور نقش داشته باشند. این مواد (تیوسولفات ها) با تبدیل سیانید به تیوسیانات، موجب مهار مسمومیت می شوند. تیوسیانات ها می توانند به وسیله ی ادرار از بدن خارج شوند. یکی دیگر از موارد ترکیبات محتوی کبالت هستند که می توانند با سیانید کمپلکس تشکیل دهند. البته لازم به ذکر است که خود این کمپلکس ها دارای سمیت هستند. ویتامین B12a نیز از موارد مورد استفاده است که با الحاق به سیانید تبدیل به نوع دیگری از ویتامین B12 که از قضا بی خطر است، می شود.

همان طور که اشاره شد، سیانید عملکرد سریعی دارد و در موارد خاصی آن قدر سریع عمل می کند که فرصتی برای استفاده از پادزهر وجود ندارد. بعد از وقوع مرگ، مسمومیت به سیانید را می توان از چند طریق تشخیص داد.

امروزه با استفاده از متود های دستگاهی به راحتی می توان مسمومیت به سیانید را تشخیص داد اما روش های ساده تر قابل انجام در آزمایشگاه (بدون استفاده از متود های دستگاهی پیچیده) نیز وجود دارد. نمونه ای از خون فرد مسموم را به محلول ۵% سدیم هیدروکسید اضافه می کنیم و سپس به ترتیب محلول های ۵% آهن (ll) و ۱% آهن (lll) را به آن می افزاییم سپس محلول را تا دمای ۶۰ سانتی گراد و در مدت ۱۰ دقیقه حرارت می دهیم و این مجموعه را به محلولی از هیدروکلریک اسید انتقال می دهیم. تشکیل رنگ آبی (آبی پروس) که نشان دهنده ی کمپلکس آهن-سیانید است، نشان دهنده ی حضور سیانید در نمونه ی خون اولیه است.

با وجود سادگی تشخیص سیانید، همچنان گاهی اوقات مرگ های ناشی از آن رخ می دهد. در دهه ۸۰ میلادی (۱۹۸۰) در شیکاگو، کپسول های پاراستامول (همان قرص های تایلنول که در آمریکا به این نام شناخته می شوند) توسط شخصی مجهول به پتاسیم سیانید آلوده شده بود و این قضیه موجب مرگ عده ی زیادی از مردم شد. در سال ۲۰۱۲ مجددا شیکاگو طعمه ی مسمومیت سیانید شد. یک شخص برنده ی بلیت بخت آزمایی به نام عروج خان به فاصله ی کوتاهی بعد از بردن ۰٫۵ میلیون دلار درگذشت. علیرغم این که مرگ او بنا به دلایل طبیعی گزارش شده است، بررسی های بعدی نشان داد که این شخص دوز مرگ آوری از سیانید را جذب کرده است که سوء قصد کننده همچنان ناشناخته ماند.

مترجم : رامبد رضایان

این مطلب و اینفوگرافی توسط وبسایت compoundchem.com تولید و توسط وبسایت cheminfinity.com ترجمه شده است . کپی برداری تنها با ذکر منبع ترجمه مجاز می باشد.